Plenair
Netbewuste nieuwbouw: Wat speelt er allemaal?
Onderstaande kaart geeft een overzicht van diverse acties die al lopen rondom netbewuste nieuwbouw. Op verschillende niveau’s wordt gewerkt aan netbewuste nieuwbouw als standaard voor de toekomst. Een onmisbaar onderdeel in het energiesysteem van de toekomst.
Vervolg
De eerste kaart was een globale opzet en hebben we samen aangevuld. Binnenkort publiceren we een tweede aangescherpte versie, die iedereen kan gebruiken om alle ontwikkelingen rondom netbewuste nieuwbouw te volgen en te duiden.
Werksessie 1: Netbewuste nieuwbouw in het warmteprogramma – vroegtijdig sturen
Tijdens deze werksessie stond de volgende vraag centraal:
Hoe zorgen we ervoor dat elk nieuwbouwproject een passend warmtesysteem krijgt? En hoe kan het warmteprogramma helpen om hierop vroegtijdig te sturen?
Aan de hand van presentatie legde Hans Kraaij van Gemeente Utrecht uit hoe deze gemeente netbewuste nieuwbouw opneemt in haar warmteprogramma en wat ze hiermee wil bereiken. Robert Jan van Egmond van TKI Urban Energy gaf een toelichting op warmtesystemen en welke afwegingen en dilemma’s spelen bij het kiezen van de juiste voorziening op de juist plek. Vervolgens zijn we aan de slag gegaan met uitgangspunten, zoals:
- Energievraag minimaliseren; isolatie en warmteterugwinning
- Elektriciteitsvraag verspreiden; piekmijding en sturing
- Seizoensopslag: WKO met regeneratie
- Dagopslag: warmtebuffers en batterijen
Het geeft een gemeente meer houvast om netbewuste nieuwbouw gerealiseerd te krijgen als ze in het Warmteprogramma dit soort uitgangspunten opneemt. Door vervolgens vroegtijdig in een ontwikkeling deze uitgangspunten toe te passen, komt er een netbewuste warmte-oplossing naar voren die is afgestemd op het specifieke project.
Vervolg
Als vervolgstap stellen we een gezamenlijk document op dat richting geeft voor gemeenten bij het inbedden van netbewuste nieuwbouw in hun warmteprogramma’s. Dit document wordt hier gedeeld, zodra het gereed is (naar verwachting voor de zomer).
Werksessie 2: Datagebruik & Netcongestie
Op initiatief van BAM, Wecity, Productized en Spotinfo is deze werksessie over datagebruik en netcongestie georganiseerd.
Belangrijkste Conclusies & Highlights:
- Breed gedeeld besef van urgentie en behoefte aan datagebruik:
Alle betrokken partijen erkennen de noodzaak voor meer en beter georganiseerd datagebruik in de aanpak van netcongestie. - Duidelijke dataspecificaties en randvoorwaarden:
De gevraagde data en de behoefte aan continuïteit van datalevering zijn helder. Over de randvoorwaarden zoals beschikbaarheid, betrouwbaarheid en eigenaarschap van data is brede consensus. - Bestaande oplossingen beschikbaar:
Er zijn al werkende oplossingen uit andere sectoren, zoals datahubs, trust frameworks en digital twins, die toepasbaar zijn op de huidige vraagstukken in de energietransitie en gebiedsontwikkeling. - Organisatorische uitdaging centraal:
Er is een duidelijke behoefte om deze bestaande oplossingen versneld toe te passen bij vraagstukken rond netcongestie. De praktijk wijst echter op belemmeringen in processen, verantwoordelijkheden en afstemming.De kernuitdaging ligt niet in techniek, maar in organisatie en governance.
Inbreng vanuit de praktijk:
- Productized (Corné van Bunnik):
Pleit voor uniformering van data en wijst op het risico van afhankelijkheid van individuele dataleveranciers. Oplossing: Dataexchange om data leveranciersonafhankelijk te maken. - Spotinfo (Matty Lakerveld):
Biedt toegang tot ruimtelijke contextdata via een nationale Datahub met 280 datasets, inzetbaar in digital twins voor boven- en ondergrondse informatie.
Uitdagingen en zorgen vanuit de bouwsector (BAM, Heijmans, BPD):
- Netbewust bouwen is duurder (2-3x) en risicovoller door onzekerheid over netcapaciteit.
- Gebrek aan standaardisatie (bijv. energietoets of netbudget) belemmert snelheid en financiële voorspelbaarheid van projecten.
- Beperkte beschikbaarheid van netdata, zoals verbruiksprofielen, frustreert effectief ontwerp en realisatie van toekomstbestendige energieconcepten.
Belangrijke behoeften en randvoorwaarden voor datagebruik:
Benodigde data:
- Verbruiksprofielen woningen (incl. simultaniteit)
- Data over batterijen (thuis en buurt)
- Inzicht in netcapaciteit: geografisch, up-to-date, in de tijd
- Energiebehoefte-ontwikkeling in de tijd
- Bodemdata t.b.v. warmteoplossingen
Randvoorwaarden:
- Open, laagdrempelige toegang zonder betaalmuren
- Continuïteit van data door de tijd heen
- Integratie en doorkijkbaarheid van verschillende datalagen
- Onderlinge afstemming en heldere governance
- Onafhankelijke, gecentraliseerde data-exchange
- Heldere afspraken over eigenaarschap, dataformaten en deelrechten
Wie pakt welke rol?
Er is onduidelijkheid over de rolverdeling rondom het ontsluiten van netinformatie. Een eerder aangekondigd landelijk dashboard door het Rijk is onbekend bij de deelnemers. Er is behoefte aan duidelijkheid en regie om tot een gedeeld dataplatform te komen.
Slotvraag
Ter afsluiting stelt WeCity de vraag of er koploperprojecten zijn waar zij dit idee van een dataexchange zouden kunnen gaan uitproberen.
Vervolg
Provincie Utrecht verkent samen met de initiafnemers van deze sessie de regievraag en de mogelijkheid om een test op te zetten met een koploperproject.
Werksessie 3: Gemeentelijk instrumentarium
Presentatie 1: Juridische (on)mogelijkheden door Jacco Karens - AT Osborn
- In wijken is veel mogelijk, maar dit is afhankelijk van of je naar losse objecten kijkt, of dat je de wijk als één geheel ziet. Een gebiedsentiteit zou de een netbudget kunnen krijgen en deze kunnen controleren. Hierbij valt veel te leren van bedrijventerreinen.
- In het huidige bouwbesluit kunnen geen regels toegevoegd worden omtrent netbewust bouwen. Via de omgevingsverordening zijn er wel mogelijkheden, al gaat het hier vooral om de fysieke ruimte. Hier moet beargumenteert worden dat netcongestie een fysiek vraagstuk is.
- Wanneer een ontwikkelaar zelf strikte regels wil rondom netbewust bouwen voor zijn project, is dit mogelijk. De gemeente kan alleen afdwingen dat een ontwikkelaar hierover komt praten.
- Daarnaast kunnen zaken explicieter gemaakt worden. Bijvoorbeeld met netbewuste normering, publiekrechtelijk stellen dat een project netbewust moet, en een gebiedsenergieprestatienorm die aanhaakt bij de energietoets.
- Privaatrechtelijk is meer mogelijk dan publiekrechtelijk.
Presentatie 2: Omgevingsplan door Esther van Baren - gemeente Utrecht
- Er zijn nog maar weinig gemeenten die de aansluitplicht voor warmtesystemen gebruiken. Waar het eerst met het kader warmteplan niet bindend was, heeft het nu via de omgevingswet, besluit kwaliteit leefomgeving en de bruidsschatregels een verplichter karakter. Dit zit in duurzaamheid, efficiëntie en mogelijkheden.
- Bij netbewust sturen moet rekening gehouden worden met collectieve warmtesystemen, en dat zoveel mogelijk aan de voorkant van het proces. Collectieve warmtesystemen moeten ingezet worden waar logische maatschappelijke en technologische mogelijkheden zijn. Dus wanneer netcongestie een grote belemmering vormt voor een project, is bijvoorbeeld gas (tijdelijk) een betere optie.
- Papendorp en het Beursgebied zijn al voorbeelden van gebieden waar een aansluitplicht is ingezet, en waar publiek en privaat goed met elkaar verbonden zijn.
Presentatie 3: Afspraken via BENG door Ronald van Schilt - Merosch
- Hoe kunnen we concrete, genormeerde afspraken maken voor netbewuste nieuwbouw? Hiervoor is gekeken naar bestaande instrumenten. Een aantal dingen zijn hierbij belangrijk: De methode moet genormeerd en verifieerbaar zijn, en hij moet erkend zijn door gemeenten en ontwikkelaars. Daarnaast moet het uitgaan van de factoren met de grootste impact; warmte en laadpalen.
- Hiervoor wordt de BENG methode als basis gebruikt. Hiermee gaan we van hoe zuinig een woning is, naar hoe laag de energiebelasting van de verwarming van een woning is. Denk hierbij aan de isolatiewaarden en efficiënte warmteopwekking. Hier blijkt dat op isolatie geen grote stappen meer te maken zijn, maar wel bij verwarming. Hierbij kan ook juist gekeken worden naar verkoeling.
- In het bouwbesluit wordt weinig gezegd over netbewuste bouwen. Het BENG kan gebruikt worden om ontwikkelaars duidelijke kaders te geven waar ze zich aan moeten houden. De specifieke waarden moeten nog bepaald worden.
Vervolg
De werkgroep VRO en de FGU provincies dienen een aanvraag in ten behoeve van een netbewuste nieuwbouw norm, via een regeling onder de Omgevingswet. De provincies kunnen deze norm opnemen in hun provinciale verordeningen, zodat het doorwerkt op de gemeentelijke omgevingsplannen. Gemeenten kunnen zich hierop voorbereiden door vroegtijdig in het planproces netbewuste nieuwbouw (ontwerp)principes op te nemen. In het geval van collectieve (netbewuste) warmtesystemen hebben gemeenten al mogelijkheden tot verplichting in het omgevingsplan.