Lokale klusteams om energiearmoede te bestrijden

Energiearmoede is een probleem dat raakt aan meerdere thema’s. Een multidisciplinaire en meerjarige aanpak bij het bieden van energiehulp in samenwerking met het sociaal domein is nodig om energiearmoede structureel te verhelpen. Vaak is de samenwerking bij een energiehulpproject langdurig of zelfs blijvend. Het is dan ook belangrijk om te blijven investeren in de onderlinge samenwerking en aandacht te hebben voor onuitgesproken belangen en onderlinge interactie.   

Handige links

• Het bieden van ondersteuning aan bewoners met financiële problemen
   

Voor het versterken van de samenwerking en om in beeld te krijgen wat relevante partijen kunnen en willen betekenen in het project, zowel qua personele als praktische inzet, kan het helpen om met een koppelkansensessie te starten. Bij zo’n sessie worden betrokken partijen bij elkaar gebracht om te kijken hoe elke partij de samenwerking kan versterken en wordt er gezamenlijk vorm en inhoud gegeven aan de samenwerking. Daarnaast kan het helpen om een gezamenlijk plan van aanpak te maken, waar wordt stilgestaan bij de manier waarop er wordt gewerkt, hoe er keuzes worden gemaakt en waar potentiële risico’s in de samenwerking liggen.  

Neem aan de start van de oprichting van een energiehulp-project de tijd om het gesprek te voeren over de ambities en doelstellingen van het project, zodat de betrokken partijen hierover een gedeeld beeld hebben. Blijf ook terugkoppelen op deze ambities en doelen gedurende de uitvoering, waar nodig kunnen ze fungeren als toetssteen bij het maken van keuzes en sturing bieden.     

Het gesprek voeren over rollen, taken en verantwoordelijkheden is een voorwaarde voor het slagen van een samenwerking. Bepaal voor de start van het project wie er het mandaat hebben om besluiten te nemen en zorg dat bij personeelswisselingen voor een zorgvuldige overdracht van taken, afspraken en verantwoordelijkheden. Blijf ook hier tijdens de uitvoering over in gesprek.  

Diverse landelijke organisaties, zoals FIXbrigade Nederland en Lokale Energiearmoede Aanpak (LEA), hebben de afgelopen jaren enorm veel kennis en ervaring opgedaan. Zij kunnen ondersteuning bieden in onder meer stakeholdermanagement, het aanvragen van financiering en subsidies, het werven, opleiden en bijscholen van (leerling)fixers, communicatie, inkoop van materiaal en gereedschap en het verbeteren en borgen van de kwaliteit van de uitvoering. Het is niet nodig het wiel opnieuw uit te vinden. Belangrijk is te bouwen op de kennis en kunde die er nu al is.  

Bewoners die kampen met energiearmoede hebben vaak ook andere (financiële) problemen, de kans is dus groot dat andere organisaties of initiatieven uit het sociale domein deze bewoners al op de radar hebben of zelfs al achter de voordeur komen. Met name organisaties of initiatieven die langer dan 5 jaar actief zijn in een gemeente kunnen de (energie)hulp verbeteren omdat zij al beter zicht hebben op bewoners die het meest hulp nodig hebben. Er kan bijvoorbeeld een combinatie worden gemaakt met lopende schuldhulpverleningstrajecten, de voedselbank of wijkteams. Warme contacten en bestaande netwerken van lokale initiatieven maken het bereiken van de doelgroep kansrijker. Aansluiten bij bestaande communicatiekanalen kunnen daarbij helpen. Bij een wijkaanpak kunnen lokale initiatieven ook helpen bij het vaststellen waar de kansen liggen. 

Woningcorporaties

Uit cijfers van het CBS (2024) blijkt dat huishoudens in energiearmoede meestal huurders zijn. Om deze doelgroep te bereiken is een samenwerking met woningcorporaties van groot belang. Zeker in het geval van een wijkaanpak, waarbij bijna altijd veel sociale huurwoningen aanwezig zijn. Woningcorporaties hebben vaak beter zicht op de energetische kwaliteit van woningen, maar ook op bewoners en zijn goed in staat om huurders te bereiken. Verder kunnen er met de woningcorporatie afspraken gemaakt worden over de kosten van materialen en kan in samenwerking met energiecoaches of -fixers ook achterstallig onderhoud aangepakt worden.  

Het is arbeidsintensiever dan flyers en brochures, maar het werkt goed om bij bewoners langs de deur te gaan. Persoonlijk contact is erg belangrijk, flyers verdwijnen vaak in de prullenbak. Hou hierbij ook rekening met bewoners die de Nederlandse taal niet (goed) machtig zijn. Zorg voor meertaligheid, of gebruik desnoods een vertaaltool. Zorg er daarnaast voor dat er ook vrouwen als energiecoach worden aangetrokken. Sommige bewoners (bijvoorbeeld alleenstaande vrouwen) vinden het prettiger om een vrouw naar binnen te laten. Als het contact eenmaal gelegd is, kan deze bewoner ook gebruikt worden om andere bewoners te bereiken.  

Zichtbaarheid

Verder is zichtbaarheid erg belangrijk. Gebruik aansprekende middelen om bewoners aan te trekken en maak ruimte voor sociale onderdelen zoals koffie/thee of een praatje. Organiseer bijeenkomsten ook altijd in de buurt van bewoners, zoals bij Energie in Smitsveen ook gebeurd is: Door met bakfiets en partytent bij huurflats te gaan staan werd er gesproken met ruim 300 huurders. Betrek waar mogelijk ook de school van de kinderen in de wijk.

Handige links:

• De route naar vertrouwen
• Extra activiteiten in de buurt 
• Onderwijs

Door gebruik te maken van 'bekende gezichten uit de buurt' geef je het project lokale inbedding. Je verkleint de afstand tot de projectorganisatie en bewoners krijgen meer vertrouwen dat het project weet wat er speelt in de buurt en dat daar rekening mee wordt gehouden. Een bekend gezicht laat je eerder binnen dan een vreemde.

Arbeidskrachten met een afstand tot de arbeidsmarkt

Belangrijk voor de borging is dat bewoners eigenaarschap voelen. Als je bewoners opleidt tot energiecoach of -fixer of ze helpt bij het installeren van producten (door het samen te doen) raken zij meer betrokken bij het project. Hierdoor wordt niet alleen kennis gedeeld, maar leren mensen uit de buurt ook praktische vaardigheden waarmee ze kun kansen op de arbeidsmarkt vergroten. Let wel op of bewoners een uitkering hebben en wat de invloed van hun werkzaamheden daarop is.   
Daarnaast is gebleken dat energiehulporganisaties die werken met mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt bijdragen aan het vergroten van het vertrouwen in het project. Deze arbeidskrachten zijn gemotiveerd om een vaste plek in de arbeidsmarkt te betreden en voeren hun werk goed uit.   

Vrijwilligers

Vrijwilligers hebben geen winstoogmerk. Vaak zijn vrijwilligers vooral intrinsiek gemotiveerd om bewoners te helpen zonder dat daar een betaling tegenover staat. Zij vinden het vooral belangrijk waardering uit hun werkzaamheden te halen. Daarbij gaan vrijwilligers vaak langer en vaker op bezoek bij bewoners omdat zij niet aan uren gebonden zijn. Verder blijken organisaties die werken met vrijwilligers als energiehulpen vaak sterker lokaal ingebed te zijn, waardoor zij bewoners makkelijker weten te vinden en te benaderen.  

Commerciële partijen

Commerciële partijen kunnen betrokken worden bij energieprojecten, maar het is essentieel dat lokale en maatschappelijk belangen voorop blijven staan. Gemeenten kunnen hierbij ondersteunen door in hun aanbesteding of samenwerking te kijken naar hoe organisaties vrijwilligers en energiehulpen met een afstand tot de arbeidsmarkt inzetten. Daarnaast kunnen gemeenten (financiële) ondersteuning bieden voor de opleiding van deze mensen tot energiecoach of fixer.   

Handige links:

• Tips voor het werven en opleiden van energieklussers
• Voorbeeld vrijwilligersovereenkomst

Energiecoaches en fixers hebben verschillende vaardigheden nodig om energiezuinig gedrag te stimuleren en kleine maatregelen uit te voeren. Deze vaardigheden zijn technisch, educatief en sociaal. De energiecoach helpt bij het installeren van bespaarproducten. En hij/zij spreekt inwoners aan bij het geven van begrijpelijke en doelgerichte bespaaradviezen. Het is belangrijk om hierin te investeren, zeker als de energiehulporganisatie gebruik maakt van vrijwilligers en mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Een energiecoach heeft baat bij goede opleidingsmogelijkheden: Geef ze de aandacht en middelen die ze verdienen om de kennis, continuering en verbetering van het project te waarborgen. 

De energiecoach of -fixer heeft daarnaast ook een brede kennis nodig van (financiële) steunmaatregelen. Veel bewoners zijn niet op de hoogte van bestaande regelingen voor het tegengaan van energiearmoede of weten niet hoe ze hier aanspraak op kunnen maken.