Toolbox: geleerde lessen in Smitsveen

Het is belangrijk om een goede vertrouwensband te creëren tussen bewoners en betrokken organisaties.  Zorg ook voor een groep van betrokken bewoners en sleutelfiguren die meedoet binnen het project.

De belangrijkste stappen:

• Bewoners duidelijk en minimaal één maand van tevoren informeren.  
• Informeer ze zowel digitaal als analoog (posters, in de entreehallen). Maak materiaal in meerdere talen als dat nodig is. Bel bij mensen aan.
• Zoek vroeg in het project contact met inwoners en reageer snel op vragen.
• Zorg voor bekende gezichten: het liefst vaste medewerkers.

Laagdrempelige activiteiten:

• Laat medewerkers en bewoners kennismaken.
• Wees aanwezig bij buurtactiviteiten.
• Laat betrokken bewoners zo veel mogelijk zelf activiteiten organiseren.
• Woningbouwvereniging heeft een faciliterende rol.
• Bakfietsrally door de wijk.
• Meer focus op participatie en betrokkenheid van bewoners.
• Sleutelfiguren en betrokken bewoners betrekken.

Dialoogsessies:

• Ga in gesprek over de wensen en belangen van de bewoners.  
• Bespreek wat er nodig is om het vertrouwen te verbeteren, te verduurzamen en meer betrokkenheid te creëren.
• Stel een neutrale partij aan als ‘scheidsrechter’.
• Laat zien wat er wordt gedaan met de uitkomsten.

Bekijk de infographic De route naar vertrouwen voor een visuele samenvatting.

De belangrijkste les in Smitsveen was: Beschouw een wijkaanpak als een proces van koppelkansen. Breng organisaties en mensen bij elkaar om samen vast te stellen waar de kansen liggen in de wijk. Dat kan heel goed betekenen dat je de energie-insteek loslaat en iets oppakt wat bewoners bezighoudt. Er zal altijd ruimte zijn voor aandacht voor het energievraagstuk. Zeker nu de energieprijzen een thema zijn in iedere woning. Laat ieder doen wat hij/zij leuk vindt (wijkbewoners) of wat zijn kerntaak is (organisaties). En kijk hoe je daar samen meer van kan maken dan alleen, hoe je elkaar daarmee kunt helpen. Daarbij geldt in ieder geval:

• Wees geduldig en nieuwsgierig. Wat leeft er in deze wijk? Wie zijn er actief (organisaties en individuen), Wat brengt mensen samen? (De hoge energieprijs kan in veel gevallen zo’n bindmiddel zijn!).  
• Weet wat bewoners nodig hebben om in beweging te komen:
  • vertrouwen;
  • professionele ondersteuning;
  • lokaal advies (coaches, fysiek energieloket);
  • geld;
  • voorbeelden.

Koppelkansensessies

In het project Energie in Smitsveen hebben meerdere partners samengewerkt. Een belangrijk onderdeel van deze samenwerking waren de koppelkansensessies, waar partners samen kijken hoe ze vanuit hun eigen rol kunnen bijdragen aan het gezamenlijke doel. Ook kunnen ze leren van elkaars inzichten.  Bij een koppelkansensessie wordt een probleem onder de loep genomen en gekeken hoe er met dat probleem kan worden omgegaan. Door deze sessies kregen de partners meer grip op de uitdagingen in de wijk en konden ze concrete stappen ondernemen om energiebesparing en financiële ondersteuning te bieden aan bewoners. Tijdens een sessie in september 2022 ontwikkelden de partners een stroomschema om bewoners sneller naar de juiste hulp te leiden. Zie het stroomschema 'Hulp bij financiële problemen' hieronder om te zien welke afwegingen zijn gemaakt.  

De koppelkansensessies gaven partners de kans om kennis en ervaringen uit te wisselen, wat leidde tot nieuwe initiatieven zoals de inzet van energiecoaches, en het vergroten van de impact van bestaande hulpprogramma's. Zo is met behulp van een intakeformulier het sociaal domein verbonden aan de inzet van een energiecoach.  

Bijvoorbeeld: een medewerker van Schuldhulpmaatje komt bij een cliënt thuis. Uit het gesprek blijkt dat de cliënt baat heeft bij een gesprek met een energiecoach. Met behulp van een intakeformulier kan de cliënt gekoppeld worden aan een energiecoach. De energiecoach maakt vervolgens een afspraak om de client te helpen.  

Vanuit Energie in Smitsveen is een aantal aanbevelingen gedaan voor gemeenten.

• Maak een planning voor een wijkaanpak. Niet om wijkbewoners te vertellen wat ze te wachten staat, maar om met ze in gesprek te gaan.  
• Organiseer in elke wijk ontmoetingen. Ga naar de bewoners toe, bijvoorbeeld met een tent en ga daar het gesprek aan. Beperk het gesprek niet op voorhand tot energie. De problemen en vragen liggen vaak op heel andere punten dan je verwacht. Haal op wat bewoners bezighoudt. Laat dit meewegen in eventueel te maken keuzes, zodat er draagvlak is voor maatregelen die getroffen moeten worden.  
• Benut voor deze ‘ophaalontmoetingen’ de kracht van de vele lokale partijen en bewonerscomités die, elk op hun eigen manier, contact hebben met de inwoners van een wijk. Kijk hoe er verbindingen kunnen worden gelegd om bepaalde doelen te bereiken. Start daarom met een koppelkansensessie met alle die relevante partijen om in beeld te krijgen wat ze kunnen en willen betekenen. Het gaat dan om personele inzet, maar ook om praktische inzet (bakfiets, open huis, energieloket, …)  
• Zorg voor professionele ondersteuning. Vanuit de lokale partners, maar ook door per wijk een projectsecretaris aan te stellen, liefst een bewoner uit de wijk. Die wordt ondersteuner van de bewoners en verbindingspersoon naar de lokale partners.
• Doe er alles aan wijkbewoners zelf in beweging te krijgen. Zorg daarom ook voor een ‘fonds’ voor kleine maatregelen (als de landelijke regelingen stoppen). De ervaring leert dat een eerste stap vaak wordt gevolgd door volgende. En probeer een zo divers en representatief mogelijke groep wijkbewoners ‘in the lead’ te laten zijn. Laat het de taak zijn van de projectsecretaris dit te ondersteunen.  
• Zorg voor transparantie. Hoe opener het gesprek kan zijn, hoe beter. Maar als er al keuzes zijn gemaakt, wees daarover dan transparant. Geef als gemeente aan waar we op termijn (2050) naar toe moeten om iedereen van energie te kunnen voorzien en van verwarming. Geef inzicht in welke voor- en nadelen verbonden zijn aan mogelijke keuzes. Zorg ook dat duidelijk wordt dat gemaakte keuzes consequenties hebben voor alle bewoners van de wijk en in een aantal gevallen bindend zullen zijn.  
• Zie commerciële initiatieven als mogelijkheid, maar laat ze niet bepalen welke kant het op moet. Ze maken geen onderdeel uit van de besluitvorming, maar kunnen wel behulpzaam zijn bij de uitvoering. Zorg dat dan duidelijk is dat ze onderdeel zijn van de gezamenlijke afspraken (denk aan de aanwezigheid van de wijktent bij uitvoering van maatregelen. 

Om draagvlak te krijgen voor verduurzaming is het belangrijk dat de buurt zich eigenaar gaat voelen van het project. De bewoners moeten zich verantwoordelijk voelen om bij te dragen aan een oplossing voor het probleem en daar ook naar handelen. Hou daarbij in het oog dat eigenbelang de belangrijkste motivator is en dat vertrouwen van bewoners een voorwaarde is.

De belangrijkste aanbevelingen

Voor bewoners:

Stimuleer het onderling uitwisselen van ervaringen van woningeigenaren: breng hen samen zodat zij ervaringen, informatie en kennis kunnen uitwisselen over het verduurzamen van de eigen woning.

• Win het vertrouwen van de bewoners: investeer in het opbouwen van het vertrouwen van bewoners. Zie ook De route naar vertrouwen.
• Wees geduldig: eerst zaaien dan oogsten. Ga geduldig en laagdrempelig op zoek naar wat er leeft in wijken en buurten. Ga bijvoorbeeld op zoek naar zaken die mensen in een buurt al op een natuurlijke manier samenbrengen en sluit bij deze momenten aan. Hierbij is het dus vooral belangrijk om ondanks de hoge urgentie niet vanuit haast te werken, maar vanuit geduld. De vertrouwensband die je vanuit geduld en respect kunt opbouwen in de startfase zal het werk op een later moment versoepelen en zo ook versnellen
• Kies voor persoonlijke communicatie. In een kwetsbare wijk is communicatie die vooral gericht is op zenden niet toereikend. Flyers, websites en brieven worden vaak niet gelezen. Wat wel werkt is met mensen fysiek in gesprek gaan op verschillende manieren, zoals bakfietsrally’s, straatfeesten en een energieloket. Directe een-op-een communicatie is daarom de belangrijkste strategie in een communicatieplan. Meer massagerichte communicatie (bijvoorbeeld websites en flyers) kunnen daarin ondersteunend zijn. Hou met dit communiceren rekening met verwachtingsmanagement. Bewoners horen liever dat iets nog niet duidelijk is dan dat zij niks horen of foutieve informatie krijgen (zie ook De route naar vertrouwen).
• Verbeter en verduidelijk het verwachtingsbeeld: maak duidelijk wat inwoners van alle partijen kunnen verwachten en wat de partijen verwachten van de inwoners. Schets een helder beeld op de korte, middellange en lange termijn over de oplossingen, ondersteuning, mogelijkheden en onmogelijkheden die vanuit de gemeente worden geboden voor aardgasvrije alternatieven voor verwarmen.

Voor stakeholders:

• Werk samen door opgaven te koppelen: ga op zoek naar koppelkansen die aansluiten bij de bestaande activiteiten van de partners.
• Betrek iedereen, maar houdt een plek vrij. Zo is er altijd ruimte als een extra partij nog moet aanhaken.
• Geef onderling vertrouwen de ruimte, zodat de samenwerking kan bloeien. Werk actief aan onderling vertrouwen tussen de partners in het project. Het is belangrijk dat je van elkaar weet wat je aan elkaar hebt, zodat je met elkaar vooruit kan kijken en weet welke richting je met elkaar opgaat. Je hebt met elkaar de opdracht om het vertrouwen van bewoners te winnen, waardoor zaken mogelijk worden. Dan is het belangrijk om te weten dat je als partners onderling van elkaar op aan kan.

Meer weten?

Bekijk voor meer informatie de visual en het rapport van het onderzoek De sociale kant van de energietransitie.

Het verduurzamen van woningen is een technische en sociale aangelegenheid waarbij de mens centraal staat. Een persoonlijke benadering is hierbij essentieel. Voor woningeigenaren is eigenbelang de grootste motivator om te verduurzamen.

Belangrijke tips:

• Bewoners hechten waarde aan advies en aanbevelingen van onafhankelijke partijen en mensen uit de omgeving.
• Kostenbesparing is de meest voorkomende reden om te verduurzamen gevolgd door klimaatoverwegingen.
• Bewoners hebben behoefte aan duidelijkheid en ondersteuning.

Aanbevelingen

• Verbeter en verduidelijk het verwachtingsbeeld over aardgasvrije alternatieven via lokale media.
• Laat bewoners van elkaar leren door ze samen te brengen en ervaringen uit te laten wisselen.

Meer weten?

Kijk voor meer informatie in het deelonderzoek naar woningeigenaren.